Eergisteren, niet op het journaal van acht uur, maar later,— gewoon ergens tussendoor gefrommeld: de aftrap voor het nationale feest 'Tweehonderd jaar koninkrijk' werd gegeven. Deze uitzending stond echter niet alleen bol van platte oranjepropaganda, maar ook nog eens van evidente historische onjuistheden. Een inkoppertje? Ga ik al die historische verdraaiingen hier nu opsommen en daarmee voor de zoveelste keer mijn tong uitsteken naar de dames en heren historici? Toch niet.
In zijn bejubelde boek Die Deutschen und ihre Mythen1 biedt de Duitse filosoof Herfried Münkler een alternatieve kijk op de politieke werkelijkheid. Interessant aan de visie van de Berlijnse hoogleraar is, dat hij meent dat een samenleving zelfs een essentiële behoefte aan mythes zou hebben, die als zodanig niets van doen heeft met bijvoorbeeld het luisterrijke uiterlijke vertoon van de monarchie. In laatste instantie, zo betoogt Münkler, zou een chronisch tekort aan nationale mythen zelfs politiek conservatisme(!) in de hand kunnen werken.
Zo zou bijvoorbeeld het beroemde Nibelungenlied in de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog als rollenpatroon model hebben gestaan voor de alliantie tussen Duitsland en toenmalige Oostenrijkse dubbelmonarchie. De tragiek van deze wereldbrand kan wellicht in verband worden gebracht met de gestileerde kameraadschap tussen de Bourgondische koning Günther en zijn trouwe makker Hagen. In zijn befaamde toespraak verwees toenmalig rijkskanselier Von Bülow in 1909 naar een romantische Nibelungentreue, waarbij deze op mythologische leest geschoeide vriendschap met het buurland rechtstreeks tot de aanval op Servië zou hebben geleid. Als zodanig is dit politiek-mythologische amalgaam te begrijpen als een 'esthetisering van de politiek'.
Uiteraard is het lastig te beoordelen of er daadwerkelijk een oorzakelijk verband bestaat tussen Von Bülows verwijzing naar de mythe van het 13e eeuwse heldenepos en het uitbreken van de oorlog, maar anderzijds zijn er wel overtuigend veel aanwijzingen dat monarchen van toen en nu, juist vanwege het ontbreken van een modern democratisch mandaat, vrijwel altijd hun toevlucht nemen tot een metafysica van hetzij een mythologische dan wel van een religieuze vertelling,— en vaak zelfs van beide. Waar uitsluitend een gestileerde vertelling als model weliswaar een mythologische — maar toch nog betrekkelijke aardse — glans verschaft en daardoor politiek-ideologisch nog redelijk neutraal kan fungeren, daar claimt de monarch echter rechtstreekse politieke legitimiteit door zichzelf bijvoorbeeld als goddelijk uitverkoren te verklaren.
Het scheppen en instandhouden van een mythe bij het NOS Journaal op 30 november 2012
Voor de vertelling van de Nederlandse monarchie wordt op eenzelfde wijze teruggevallen op eigen mythen: zoals ons huidige staatshoofd naar eigen zeggen 'bij de gratie Gods' over ons regeert, verwees bijvoorbeeld Stadhouder Willem V door zichzelf 'Willem Batavus' te noemen, naar de lokale bevolking in onze Rijndelta ten tijde van het begin van de jaartelling2. In de ontstane vertelling werden de Batavieren als het ware omarmd als 'de eerste' Nederlanders. En zelfs nu nog, bijvoorbeeld tijdens kamerdebatten over het koninklijk huis, brengen sommige politici3 mevrouw Van Amsberg nog steeds in verband met de vertelling over de Nederlandse onafhankelijkheidsstrijd tegen Spanje. Het is van groot belang te beseffen dat hier geen feitelijke historische verwijzing wordt gemaakt naar de tachtigjarige oorlog, maar een politiek-metafysisch fundament onder het hedendaags koningschap wordt gelegd.
Door alleen maar te blijven hameren op de evidente historische onjuistheden in bijvoorbeeld bovenstaande journaaluitzending plaatst de republikein zichzelf in feite buiten het debat over de monarchie: die historische en zelfs genetische mankementen mogen dan misschien wel aantoonbaar zijn, maar zijn gewoonweg niet relevant omdat hier — om met Münkler te spreken — een esthetisering van de geschiedenis4 plaatsvindt.
Bij de ontwikkeling van kritiek op de monarchie wordt wellicht te vaak en vooral veel te gemakkelijk de nadruk gelegd op uitsluitend het desacrificeren5 van het koningschap. Nu is dat met een politiek vederlichte troonopvolger als Willem-Alexander inderdaad ook heel verleidelijk en voor de hand liggend, maar toch vraagt de metafysische component van de mythe die het gekroonde hoofd omfloerst, om een veel subtieler antwoord dan uitsluitend vanuit een historiografische orde. Waar de overtuigde monarchist ons veelal een 'gebrekkig historisch besef' verwijt, daar bedoelt hij niet te verwijzen naar de nationale geschiedschrijving, maar naar de hardnekkige republikeinse weigering de mythe — zijn persoonlijke esthetisering van de mythische vertelling — te willen onderschrijven. In feite is dit precies het mystieke aspect dat iemand als Walter Bagehot6 als voorwaarde stelt voor de instandhouding van de hedendaagse constitutionele monarchie. Aan ons dus de taak het koningschap niet alleen te desacrificeren, maar vooral ook te ontmythologiseren door het onophoudelijk in een zo fel mogelijk daglicht te plaatsen.
¶
In zijn bejubelde boek Die Deutschen und ihre Mythen1 biedt de Duitse filosoof Herfried Münkler een alternatieve kijk op de politieke werkelijkheid. Interessant aan de visie van de Berlijnse hoogleraar is, dat hij meent dat een samenleving zelfs een essentiële behoefte aan mythes zou hebben, die als zodanig niets van doen heeft met bijvoorbeeld het luisterrijke uiterlijke vertoon van de monarchie. In laatste instantie, zo betoogt Münkler, zou een chronisch tekort aan nationale mythen zelfs politiek conservatisme(!) in de hand kunnen werken.
Zo zou bijvoorbeeld het beroemde Nibelungenlied in de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog als rollenpatroon model hebben gestaan voor de alliantie tussen Duitsland en toenmalige Oostenrijkse dubbelmonarchie. De tragiek van deze wereldbrand kan wellicht in verband worden gebracht met de gestileerde kameraadschap tussen de Bourgondische koning Günther en zijn trouwe makker Hagen. In zijn befaamde toespraak verwees toenmalig rijkskanselier Von Bülow in 1909 naar een romantische Nibelungentreue, waarbij deze op mythologische leest geschoeide vriendschap met het buurland rechtstreeks tot de aanval op Servië zou hebben geleid. Als zodanig is dit politiek-mythologische amalgaam te begrijpen als een 'esthetisering van de politiek'.
Uiteraard is het lastig te beoordelen of er daadwerkelijk een oorzakelijk verband bestaat tussen Von Bülows verwijzing naar de mythe van het 13e eeuwse heldenepos en het uitbreken van de oorlog, maar anderzijds zijn er wel overtuigend veel aanwijzingen dat monarchen van toen en nu, juist vanwege het ontbreken van een modern democratisch mandaat, vrijwel altijd hun toevlucht nemen tot een metafysica van hetzij een mythologische dan wel van een religieuze vertelling,— en vaak zelfs van beide. Waar uitsluitend een gestileerde vertelling als model weliswaar een mythologische — maar toch nog betrekkelijke aardse — glans verschaft en daardoor politiek-ideologisch nog redelijk neutraal kan fungeren, daar claimt de monarch echter rechtstreekse politieke legitimiteit door zichzelf bijvoorbeeld als goddelijk uitverkoren te verklaren.
Het scheppen en instandhouden van een mythe bij het NOS Journaal op 30 november 2012
Voor de vertelling van de Nederlandse monarchie wordt op eenzelfde wijze teruggevallen op eigen mythen: zoals ons huidige staatshoofd naar eigen zeggen 'bij de gratie Gods' over ons regeert, verwees bijvoorbeeld Stadhouder Willem V door zichzelf 'Willem Batavus' te noemen, naar de lokale bevolking in onze Rijndelta ten tijde van het begin van de jaartelling2. In de ontstane vertelling werden de Batavieren als het ware omarmd als 'de eerste' Nederlanders. En zelfs nu nog, bijvoorbeeld tijdens kamerdebatten over het koninklijk huis, brengen sommige politici3 mevrouw Van Amsberg nog steeds in verband met de vertelling over de Nederlandse onafhankelijkheidsstrijd tegen Spanje. Het is van groot belang te beseffen dat hier geen feitelijke historische verwijzing wordt gemaakt naar de tachtigjarige oorlog, maar een politiek-metafysisch fundament onder het hedendaags koningschap wordt gelegd.
Door alleen maar te blijven hameren op de evidente historische onjuistheden in bijvoorbeeld bovenstaande journaaluitzending plaatst de republikein zichzelf in feite buiten het debat over de monarchie: die historische en zelfs genetische mankementen mogen dan misschien wel aantoonbaar zijn, maar zijn gewoonweg niet relevant omdat hier — om met Münkler te spreken — een esthetisering van de geschiedenis4 plaatsvindt.
Bij de ontwikkeling van kritiek op de monarchie wordt wellicht te vaak en vooral veel te gemakkelijk de nadruk gelegd op uitsluitend het desacrificeren5 van het koningschap. Nu is dat met een politiek vederlichte troonopvolger als Willem-Alexander inderdaad ook heel verleidelijk en voor de hand liggend, maar toch vraagt de metafysische component van de mythe die het gekroonde hoofd omfloerst, om een veel subtieler antwoord dan uitsluitend vanuit een historiografische orde. Waar de overtuigde monarchist ons veelal een 'gebrekkig historisch besef' verwijt, daar bedoelt hij niet te verwijzen naar de nationale geschiedschrijving, maar naar de hardnekkige republikeinse weigering de mythe — zijn persoonlijke esthetisering van de mythische vertelling — te willen onderschrijven. In feite is dit precies het mystieke aspect dat iemand als Walter Bagehot6 als voorwaarde stelt voor de instandhouding van de hedendaagse constitutionele monarchie. Aan ons dus de taak het koningschap niet alleen te desacrificeren, maar vooral ook te ontmythologiseren door het onophoudelijk in een zo fel mogelijk daglicht te plaatsen.
- Herfried Münkler: 'Die Deutschen und ihre Mythen'.
- O.a. Tacitus schrijft over de Bataven als 'de moedigste van de stammen in het gebied' (De origine et situ germanorum).
- Toenmalig PVV-kamerlid Hero Brinkman sprak op 30 juni 2008 bijvoorbeeld de merkwaardige woorden: 'De Partij voor de Vrijheid is koningsgezind. Koningin Beatrix belichaamt de vrijheidsstrijd tegen de Spaanse overheersing'. Tja.
- In vrijwel alle gevallen is deze esthetisering van de geschiedenis te begrijpen als platte vervalsing.
- Zelf doe ik dat in dit artikel door bijvoorbeeld 'Hare Majesteit de Koningin' te duiden als 'mevrouw Van Amsberg'.
- Walter Bagehot meent in zijn befaamde 'The English Constitution' (1865) dat een constitutionele monarchie omwille van de magie buiten het felle daglicht gehouden dient te worden.
5 opmerkingen:
Ja, Bea heeft inderdaad heldhaftig gestreden tegen de Spanjaarden. Ook nu doet ze dat ook op geheel eigen wijze tegen dictaturen. Ze gaat op staatsbezoek bij regimes die of op het punt staan ten val gebracht te worden of waarbij dat zou moeten gebeuren. Binnen lekker tafelen terwijl buiten de kogels fluiten. Ze wordt om die geheel eigen wijze van strijd voeren alom bejubeld. Ben ik gek of zijn de jubelaars dat! (Retorische vraag want ik ben het niet)
Een bijna intimiderend scherp/goed artikel heb je hier neergezet Wendela de Witt - Bicker.
Bestaat 'DE MONARCHIE' (in daglicht, of, zelfs in het schemerlicht, eigenlijk (nog) wel in dit arme, oude Europa?
Geen intimidatie, maar inderdaad wel wat hoogfrequent geneuzel mijnerzijds — omdat ik het kennelijk allemaal ook niet helemaal begrijp. Nu ja, excuus. Uw vraag lijkt mij een open deur.
H.U.L.D.E!
@Anoniem
Natuurlijk bestaan monarchen nog steeds, evenwel bijna niet meer door erfopvolging. Kijk eens naar presidenten die binnen een democratie soms overgrote macht hebben. Mitterand was een koning, zeker in het diepst van zijn gedachten. Wat te denken van de Kennedy-clan, watertandend voyeurde de Amerikaan hoe Camelot zich daar ontwikkelde. JFK was een echtbreker en een direct gevaar voor het voortbestaan van de mensheid op aarde (Cuba-crisis). Mevr. Van Amsberg heeft dat soort dreigingen nog nooit voortgebracht, alhoewel... we niet weten wat ze allemaal bedisselt. Maar dit soort onmenselijkheid kan ik mij niet bij haar voorstellen.
Gegroet, Edmond V.O. Katusz
Een reactie posten