De gedoogde monarchie

'Ruim zestig procent van de Nederlandse bevolking steunt de monarchie nog steeds'. Dit soort zinnetjes zijn gedurende de laatste decennia tot de vaste mantra's gaan behoren in de periode rondom koninginnedag. Die zestig mogen er ook rustig zeventig zijn, of tachtig, of desnoods negentig, want dat doet er niet toe. De kern van de mantra schuilt namelijk niet in het percentage, want aan stemmen doen ze niet — die kun je namelijk tellen. En dan zou je ineens te maken kunnen krijgen met getallen waarvan het ene groter blijkt dan de andere, met alle ongewenste gevolgen van dien. Het wezen van de mantra zit 'm namelijk in de afsluitende woorden 'nog steeds'. Die twee, ogenschijnlijk zo onbeduidende, woordjes geven op de meest sublieme wijze duiding aan hoe de monarchie in diepste zin begrepen wordt: als een gedoogd anachronisme. De monarchie als een aflopende zaak, niet van deze tijd, een bestuurlijke weeffout, een middeleeuws relict, een mythisch fossiel — geef het gekroonde beestje een naam — dat wringt en schuurt met zo ongeveer alle beginselen van de moderne democratische rechtsstaat. Merkwaardig genoeg wordt het anachrone aspect van de monarchie zelfs ruiterlijk toegegeven door de meest verklaarde voorstanders van dit voortstrompelende regeringssysteem.


Toen in 1806 de Nederlandse monarchie uitbrak — nee, niet in 1813, en ook niet in 1815 zoals de Nationale Feestcommissie ons wil doen geloven — lagen de politieke verhoudingen tussen de Gevende en de Nemende Hand nog wel iets anders. Inderdaad, er bestond zoiets als een constitutie, wat het echter allerminst tot een 'constitutionele monarchie' maakte. De Provinciale Staten werden gekozen door uitsluitend de notabelen, die op hun beurt de 110 leden van de Tweede Kamer kozen. Maar de leden van de Eerste Kamer werden rechtstreeks door de koning aangewezen, waardoor alle wetsvoorstellen die de koning niet bevielen genadeloos met de grond gelijk gemaakt konden worden. Brutaal? Jazeker, maar zo lagen de verhoudingen en blijkbaar werd dat getolereerd. De Nemende Hand kon het zich veroorloven, want de Gevende Hand sidderde en beefde. In de veertiende eeuw waren vorsten nóg hondsbrutaler, zoals bijvoorbeeld het leverantierecht: het recht van de koning als hij op reis was om op een paar kilometer afstand aan beide zijden van de weg de bevoorrading van zijn leger te rekwireren. Liep daar een boer toevallig te ploegen, dan kon het zomaar gebeuren dat hij ineens zijn paard of os kwijt was. Het zelfvertrouwen van de Nemende Hand was kennelijk groot genoeg, desnoods met gebruik van grof geweld.

"Ik snap uw emotie, maar ik raad u aan zich daar niet tegen te verzetten. Want als u dat doet, dan denk ik dat u met Koninginnedag niet in Rhenen bent, maar in het arrestantencomplex van de gemeente Utrecht, te Houten."

Hoe is het ruim 6 eeuwen later met het koninklijke zelfvertrouwen gesteld? Dat de monarchie niet referendabel is, zegt eigenlijk al genoeg. Maar thans zijn een zwarte Suzuki, een zakje verf, een ongecontroleerde schreeuw en een waxinelichtje maatgevend geworden voor de verhouding tussen de maiestas en de Gevende Hand — alle populariteitsmantra's ten spijt. Die jubelende peilingen verdampen tot slechts wat zoet-sussende woordjes, terwijl de ruwe taal van veertiende eeuwse repressie universeel en van alle tijden blijkt. Want hoe angstig kun je zijn? Geen rollators, zowaar een klompenverbod — want daar zou wel eens mee gegooid kunnen worden — tot zelfs aan preventieve huiszoekingen toe. Niet meewerken betekent een dagje cel op 30 april. Schandalig? Net als de juichende percentages die de monarchie 'nog steeds' zouden steunen, is dat van onderschikt belang aan de werkelijke duiding van de mantra: het gedogen van de monarchie loopt op zijn eind, want kennelijk is het nu de Nemende Hand die siddert en beeft.