Teloor

Dit najaar is het vernieuwde Stedelijk Museum in Amsterdam heropend, met daarin een opvallend schilderij van ons staatshoofd. De Vlaamse kunstenaar Luc Tuymans schilderde het werk, genaamd 'HM', dat aan het museum werd geschonken door anonieme begunstigers en de galerie voor moderne kunst van David Zwirner.

We zien de koningin staan in de Oranjezaal — dezelfde ruimte waarin pas geleden nog de nieuwe ministersploeg werd beëdigd — van Huis ten Bosch, met achter haar de monumentale wandschildering uit 1652 van de eveneens Vlaamse schilder Jacob Jordaens, genaamd 'De Triomf van Frederik Hendrik'. Bedoeld of onbedoeld geeft Tuymans op magistrale wijze zowel het begin als het einde van een tijdperk weer. De Oranjezaal, de oorspronkelijke naam van Huis ten Bosch en ooit gebouwd als buitenverblijf voor Frederik Hendrik, markeerde enerzijds het einde van de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje en anderzijds het begin van een heersende dynastie. 'De Triomf van Frederik Hendrik' is niet alleen een kolossaal werk, maar bovendien overvol: de zegewagen van Frederik Hendrik, voortgetrokken door een vierspan, staat triomfantelijk in het middelpunt van talrijke allegorische figuren die de Vrede van Münster symboliseren.

Luc Tuymans - HM (2012)

Maar daarvan zien we op het schilderij van Luc Tuymans slechts de voorbenen van de vier schimmels. In de wandschildering van Jordaens trappelen die onstuimig, zelfverzekerd op weg naar de belofte van een bruisende toekomst. Maar in de context van Tuymans schilderij vormen diezelfde paardenbenen de achtergrond van een kwetsbaar hoofd, en benadrukken de verwarring waarin dat verkeert. Het doorleefde gezicht verraadt hoe in de tijdspanne tussen 1652 en heden de soevereine macht en het aanzien van haar familie langzaam maar zeker erodeerde en afbrokkelde. Het schilderwerk toont daarom flets, fragiel en breekbaar tegen een vervaagde achtergrond van beweeglijkheid en dynamiek. De chromatische grondtoon van het schilderij is een vaal gebroken roze, dat niet alleen de kleur van het eenvoudige gewaad dat de oude vorstin draagt bepaalt, maar ook als een grijzige gloed doorschemert in de vloer. De lijnen op dat parket tonen het onbegrip van de hoofdpersoon eens temeer: kris-kras en zonder centrum waarin zij nog plaats kan nemen. Elke lijn die schijnbaar een uitweg biedt, blijkt telkenmale slechts een andere ingang naar hetzelfde te zijn. Het lijkt daardoor wel alsof het deze lijnen en de verfletste kleuren zélf zijn die de vorstin stil laten staan, haastwel laten bevriezen.

Daar staat de oude dame: volkomen vervreemd van de wereld, de schouders licht naar voren gebogen, terwijl haar handen onzeker en bijna verlegen zoeken naar een positie om haar gestalte toch nog de statigheid van het ancien régime te geven. Haar gelaat is, evenals haar statische kapsel, overwegend grijs, maar gaat vanwege een onzichtbaar vale roze sluier op in de voorbije glorie van het verleden in haar achtergrond. En midden in dat fletse gezicht staan vermoeide ogen, donker omrand, vertwijfeld wachtend op niets; gebroken ogen die in de verte turen naar een roemrijke toekomst waarvan zij tegelijkertijd weet dat die er voor haar en haar nageslacht niet meer zal zijn. De mond aarzelt, en wil eigenlijk vragen naar het Grote Waarom. Bruskeer mij liever, lijkt de oude vorstin onhoorbaar door het roze zweem van het doek te willen lispelen, maar negeer mij niet,— doe mij dat niet aan. Maar de oude dame weet als geen ander dat dit nu eenmaal de ritmiek van de tijd is, en dat op deze wijze ieder Boek der Koningen eindigt.



¶